Όταν διάβασα τον 1^ο τόμο της τετραλογίας στα αγγλικά Η υπέροχη φίλη μου, ομολογώ ότι ένα μεγάλο μέρος του με κούρασε πάρα πολύ. Ήταν ένα μικρό σε όγκο (σε σχέση με τους υπόλοιπους τόμους) βιβλίο στις σελίδες του οποίου έψαχνα αυτό που θα με κέρδιζε, που θα με έκανε να συνεχίσω την ανάγνωση και να φτάσω και εγώ με τη σειρά μου στην αναγνωστική «κάθαρση».

 

 

Άλλωστε, είχα διαβάσει και ακούσει τόσα πολλά, που από πείσμα και μόνο ήθελα να «ανακαλύψω» αυτό που έκανε τόσο κόσμο να αναφέρεται σ’ αυτό που είχε καταφέρει η συγγραφέας ήδη από το 2011: να κάνει best seller τη ζωή 2 κοριτσιών και μετέπειτα γυναικών. Οι New York Times την χαρακτηρίζουν ως σπάνιο πουλί της λογοτεχνίας με ένα μοναδικό χάρισμα: να κάνει τους αναγνώστες να δακρύζουν με τη μαγεία του γραπτού της λόγου. Αυτό συνέβη τελικά και σε εμένα! Η τελευταία σκηνή από το κλείσιμο του 1^ου μέρους ήταν καθοριστική! Θα συνέχιζα το λογοτεχνικό ταξίδι στον κόσμο της Φερράντε ό,τι και να γινόταν

Το νέο όνομα, ο 2^ος τόμος της τετραλογίας της Νάπολης, ξεκινά με την τελευταία σκηνή του προηγούμενου βιβλίου. Ένας γάμος, που ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς, μετατρέπεται σε μια φάρσα και στο τέλος σ’ ένα θέατρο που το δράμα και η ειρωνεία κυριαρχούν. Παρακολουθούμε τη ζωή των δύο ηρωίδων, Έλενας και Λίλας, από την ηλικία των 16 έως τα 20 και κάτι. Δύο συγκοινωνούντα δοχεία, τόσο όμως διαφορετικών ζωών, που η άνοδος και η πτώση συναισθημάτων και καταστάσεων βιώνονται αντίστροφα για την κάθε κοπέλα.

Η Λίλα είναι η Τζάκι Ο των φτωχών γειτονιών της Νάπολης, ενώ η Έλενα μια ακόμα πληβεία του Νότου. Περιοχές που ζουν ακόμη με κέντρο τη βουή της πατριαρχικής οικογένειας, με τις δικές τους δεισιδαιμονίες, με μια μοιρολατρία που καθιστά τη γυναίκα θύμα του ίδιου της του φύλου, με την μαφία παρούσα-απούσα, αλλά με καίριο ρόλο στη ζωή των ηρώων και ένας Θεός που είναι ο ίδιος ο φόβος.

Το βιβλίο βρίθει από σκηνές βίας. Βέβαια η Έλενα Φερράντε παρουσιάζει εξ απαλών ονύχων την βία που επικρατούσε (επικρατεί;) στην Ιταλία του Νότου. Μας μεταφέρει όμως  τη «βία» στην έκφραση των συναισθημάτων και των σχέσεων τόσο ανάμεσα στις δύο φίλες, όσο και στο περιβάλλον τους. Έχει αναφερθεί ότι πίσω από τη βία σε κάθε σπίτι, σε κάθε οικογένεια, βασίζεται ένα ανείπωτο «πριν»: η βιαιότητα και προδοσίες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Παρόλα αυτά το όνειρο για ένα καλύτερο αύριο και η ανθρώπινη καταξίωση στην κοινωνία είναι χαρακτηριστικό στη ζωή και των δύο γυναικών. Η Έλενα θα το καταφέρει μέσω του αγώνα της στο σχολείο και στις σπουδές. Η Λίλα αντίθετα θα επιλέξει έναν διαφορετικό δρόμο, που ίσως να μην την οδηγήσει στην άνοδο. Ή μήπως όχι; Μήπως η Έλενα σε κάθε της κίνηση θα έχει ως «σκιά» της τη Λίλα; Και όταν θα έρθουν αντιμέτωπες με τον έρωτα, ποια θα βγει νικήτρια;

 

«Τους αγαπούσα και τους δύο και γι’ αυτό δεν μπορούσα να αγαπήσω τον εαυτό μου, να με νιώσω, να επιβληθώ με μια δική μου ανάγκη ζωής που θα είχε την ίδια τυφλή και βουβή δύναμη με τη δική τους. Έτσι νόμιζα.»

 

Το βιβλίο είναι ένας καταρράκτης χαρακτήρων! Οι περιγραφές τόσο των πρωταγωνιστών όσο και των δευτεραγωνιστών είναι μοναδικές! Είναι τέτοια η λογοτεχνική της μαεστρία που μπορεί και αναδεικνύει τόσο την καλή όσο και την κακή πλευρά των προσώπων, γεμάτη πάθη και εντάσεις. Έχεις την αίσθηση ότι όλοι οι ήρωες σου είναι οικεία πρόσωπα και ότι τους βλέπεις ζωντανά μπροστά σου. Επίσης, οι ηρωίδες πλέον έχουν πιο ολοκληρωμένες προσωπικότητες, λόγω ηλικίας φυσικά.

Η Φερράντε όμως είναι «μαέστρος» του ανείπωτου. Λέξεις και σκέψεις που χάνονται κάτω από το νερό, εμφανίζονται στην επιφάνεια και εξαφανίζονται πάλι (ενδεικτική σκηνή με την πτώση των ημερολογίων της Λίλας στον ποταμό Άρνο). Αυτή η σιωπή αλλά και τα προσωπεία που κυριαρχούν στις ζωές των ηρώων, κυρίως των δύο γυναικών, είναι κομβικά για την κατανόηση των συναισθημάτων και των ερωτημάτων που γεννιούνται καθ’ όλη την ανάγνωση. Οφείλει να τονιστεί ότι η εξαιρετική μετάφραση της Δήμητρας Δότση συντελεί στην ανάδειξη των μέσων και των τεχνικών της Φερράντε.

 

«Η ζωή χωρίς να βλέπεις και χωρίς να μιλάς, χωρίς να μιλάς και χωρίς να ακούς, μια ζωή χωρίς κέλυφος, χωρίς συσκευασία είναι άμορφη.»

 

Απόλαυσα την ανάγνωση του 2^ου τόμου και ορισμένες σελίδες με καθήλωσαν και με οδήγησαν να τις ξαναδιαβάσω. Με ποιον όμως πρωταγωνιστή ταυτίστηκα; Είναι νωρίς ακόμη να πω. Πολλοί θεωρούν ότι πρωταγωνίστρια των βιβλίων είναι η Λίλα και η ζωή της όπως τη διηγείται η Έλενα. Πιστεύω όμως ότι τα βιβλία είναι μια προσπάθεια της Έλενας να επανακαθορίσει τη δική της ζωή διαμέσου της Λίλας. Ίσως να είναι και μια άτυπη αυτοβιογραφία της συγγραφέως. Ή μήπως όχι; Μπορούν όλα να ανήκουν στην φαντασία της συγγραφέως, που πριν λίγο καιρό αποκαλύφθηκε η πραγματική της ταυτότητα; Νομίζω ότι είναι ένας συνδυασμός πραγμάτων. Το βιβλίο έχει την ικανότητα να «μιλήσει» στις ψυχές των αναγνωστών, ιδιαίτερα της Μεσογείου.  Αν κάποιος έχει ακούσματα (ή βιώματα) για τις δεκαετίες του ’50 & του ’60 από την Ελλάδα και συγκεκριμένα από την επαρχία, δεν θα βρει καμία διαφορά από τη ναπολιτάνικη κοινωνία των ηρωίδων μας.

Η Φερράντε αποτελεί την ιταλική έκπληξη στον λογοτεχνικό 21^ο αιώνα. Περνάμε πλέον σε μια νέα εποχή μετά τον Έκο και τον Καλβίνο, καθώς και πολλών άλλων εξαίρετων ιταλών συγγραφέων. Ο Nuccio Ordine αναφέρει ότι «πολλές φορές οι αναγνώσεις λογοτεχνικών έργων έχουν διαμορφώσει αξίες και ιδανικά ικανά να αλλάξουν τις προτεραιότητες ενός ανθρώπου» . Από την αγγλική μετάφραση της σειράς, μόλις το 2012 από την φοβερή Αν Γκολντστάιν, τα βιβλία έχουν κυκλοφορήσει και μεταφραστεί σε 39 χώρες. Βραβεία και υποψηφιότητες διαδέχονται το ένα το άλλο. Δεν χρειάζεται να ξέρουμε το πραγματικό πρόσωπο της συγγραφέως για να αναγνωρίσουμε τα λογοτεχνικά της χαρίσματα. Σας προτρέπω ολόθερμα να βυθιστείτε και εσείς στον κόσμο της Τετραλογίας της Νάπολης της Φερράντε. Ποιος ξέρει, ίσως επιβεβαιώσετε για μια ακόμη φορά τον Ordine.♦

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Δήμητρας Δότση.

[Η αρχική παρουσίαση της κριτικής έγινε στο site «Dreamers & Co» στις 24/01/2017]