Σας έχει τύχει στα αναγνωστικά σας ταξίδια να αναζητάτε επίμονα μια συγγραφική πένα η οποία θα σας ταξιδεύει με το περιεχόμενο, θα σας μαγεύει με το λόγο και κυρίως θα σας μαθαίνει το παρελθόν της πόλης σας με έναν μοναδικό κινηματογραφικό τρόπο;

Έχοντας διαβάσει το σύνολο της εργογραφίας του Ισίδωρου Ζουργού δεν μπορώ να είμαι αντικειμενική. Το κάθε αναγνωστικό ταξίδι μου με τα βιβλία του είναι και μια ξεχωριστή εμπειρία. Σαν ένας καλός δάσκαλος, που έχει τόσα να μας διδάξει, μαθητεύουμε οι αναγνώστες κοντά του και μαγευόμαστε για μια ακόμη φορά με τον λυρικό του λόγο, τις υπέροχες εικόνες και την εξαιρετική του μαεστρία να μας παρασέρνει στα δαιδαλώδη στενά της Ιστορίας.

Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου αυτή τη φορά είναι ο Λευτέρης Ζεύγος (ή αλλιώς Ευγένιος Ζιρντό) ένα 10χρονο αγόρι που το 1909 θα βρεθεί ως βοηθός κηπουρού στη Βίλα Αλλατίνι των Εξοχών της Θες/νίκης (σημερινή Βασιλίσσης Όλγας) ακούγοντας κρυφά ιστορίες του εξόριστου σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ. Εκεί θα γνωρίσει και τον μεγάλου του έρωτα, την εξισλαμισμένη εβραιοπούλα Μιρζά, η οποία θα «στοιχειώσει» τον υπόλοιπο βίο του. Από εκεί και πέρα θα παρακολουθήσουμε τη ζωή του όπως εξελίχθηκε στο πέρασμα των χρόνων. Παράλληλα όμως θα βιώσουμε μαζί του τις μεγάλες αλλαγές της πόλης του στην ιστορική γραμμή.

Ο Ζουργός πραγματοποιεί και πάλι κάτι το μοναδικό. Χρησιμοποιώντας ως καμβά την Ιστορία και σημαντικά γεγονότα που συγκλόνισαν τη ζωή της Θεσσαλονίκης και στιγμές της ελληνικής και ευρύτερα ευρωπαϊκής ιστορίας που άφησαν τα ίχνη τους στις ζωές των ανθρώπων, ζωγραφίζει μοναδικά ένα κομψοτέχνημα που αξίζει να χαθείτε στις σελίδες του.

Σωστά ο τίτλος παραπέμπει στις «Χίλιες και μία νύχτες» καθώς ως σωστός παραμυθάς ο συγγραφέας θα μας μιλήσει για γεγονότα και πρόσωπα που μπερδεύονται γλυκά με την πραγματικότητα αλλά και την μυθιστορία.

«Στα σκοτάδια η αυτοσυνείδηση δεν είναι η ίδια όπως στο φως¨ αφήνεται να γλιστρήσει στο γυαλισμένο ξύλο των ονείρων, εκεί που τα βαλς παίζουν χωρίς σταματημό κι ο χορός διακόπτεται μόνο απ’ τους φελλούς των μπουκαλιών, αυτών που γέρασαν μέσα σε ανήλιαγες κάβες.»

Η πόλη της Θεσσαλονίκης παραμένει το κεντρικό περιβάλλον των ηρώων. Από το πολύβουο, πολυπολιτισμικό, πολυφυλετικό και πάνω απ’ όλα εμπορικό κέντρο μεταφερόμαστε στην περιοχή των Εξοχών, που αριστοτεχνικά αναβιώνεται με την γραφή του μπροστά στα μάτια μας. Ο Εθνικός Διχασμός και ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος, η φονική πυρκαγιά του 1917, ο απόηχος της Ρωσικής Επανάστασης, η Μικρασιατική Καταστροφή, η είσοδος των Γερμανών στην πόλη και η ανατροπή των ζωών της μεγαλύτερης εβραϊκής κοινότητας της Ελλάδος περνούν μπροστά στα μάτια μας όχι ως ένα απλό φόντο της εξιστόρησης αλλά ως καθοριστικοί παράγοντες στις ζωές των ηρώων.

Ταυτόχρονα όμως με την κύρια ιστορία εξελίσσεται και μία δεύτερη. Ενδιάμεσα από τα 16 κεφάλαια παρεμβάλλονται 7 στάσιμα (θυμίζοντας αρχαία τραγωδία, καθώς είναι το σημείο όπου διατυπώνονται γενικές αλήθειες με βάση το μύθο) τα οποία αποτελούν κλειδί στην εξέλιξη της ιστορίας αλλά και σημείο ανάδειξης της αυτοαναφορικότητας του έργου. Εκεί θα συναντήσουμε τον ήρωά μας το 1979, σε μια πόλη που η άναρχη ανοικοδόμηση και οι αντιπαροχές την έχουν αλλάξει άρδην. Αναζητώντας μέσω αγγελίας έναν φοιτητή φιλολογίας ο Λευτέρης Ζεύγος θα μας γνωρίσει το alter ego του συγγραφέα, τον Ορέστη, τον βιογράφο της ζωής του αλλά και δημιουργό της κύριας αφήγησης. Έτσι, μέσω των στάσιμων θα έρθουμε σε επαφή με τη διαδικασία συγγραφής του βιβλίου που έχουμε στα χέρια μας, αλλά θα συναντήσουμε απόψεις και διλήμματα γύρω από το ρόλο της μυθοπλασίας.

Ένα χαρακτηριστικό που δεν το συναντούμε πρώτη φορά στην γραφή του Ζουργού είναι η διακειμενικότητα. Η συνομιλία δηλαδή του κύριου έργου με άλλα λογοτεχνικά έργα. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε ότι αντλεί υλικό έμπνευσης από τον Καραγάτση και τον Γιούγκερμαν, ήρωα που θα εμφανίσει και κοντά στον πρωταγωνιστή του. Επίσης, ο Κόμης Μοντεχρήστος του Δουμά, οι Άθλιοι του Ουγκώ καθώς και το Σιδερένιο Τακούνι του Τζακ Λόντον θα κάνουν αισθητή την εμφάνισή τους στο έργο. Όλα τα παραπάνω δείχνουν την ευρυμάθεια του συγγραφέα πάνω στη δυτική λογοτεχνία και την εξαιρετική του ικανότητα να μετουσιώνει τις αναγνωστικές του εμπειρίες σε νέα δικά του δημιουργήματα.

Τι κάνει όμως τόσο ιδιαίτερο ένα ακόμη έργο του συγγραφέα και καθιστά τον ίδιο έναν από τους σημαντικότερους έλληνες λογοτέχνες της εποχής μας; Αρχικά, η χρήση ενός πλούσιου και επιτηδευμένου λεξιλογίου. Είναι ένας άξιος γλωσσοπλάστης που ανυψώνει την ποιητική πλευρά της ελληνικής γλώσσας μέσω των λυρικών περιγραφών και εικόνων του. Έχεις την αίσθηση ότι μυρίζεις τα αποκαΐδια της φωτιάς της Θεσσαλονίκης, νιώθεις το κρύο της ρωσικής στέπας και χάνεσαι στους βροχερούς δρόμους του Παρισιού όπως οι ήρωες του. Στη συνέχεια, η άριστη γνώση του ιστορικού παρελθόντος και η σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζει την εις βάθος έρευνα και μελέτη, ώστε να αναβιώσει μια εποχή αρκετά μακριά από εμάς αλλά όχι δυσπρόσιτη, καθιστά τα έργα του άξιους εκπροσώπους του ελληνικού ιστορικού μυθιστορήματος.

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

[Η αρχική παρουσίαση της κριτικής έγινε στο site «Dreamers & Co» στις 18/09/2017]