Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε σε έντυπη μορφή στο The Books’Journal Φεβρουαρίου 2019 (τ.95) στις σ.62-65.

 

Aπό την απλή νοικοκυρά έως τον φαντάρο-πολεμιστή, οι πάντες στη ναζιστική Γερμανία κατανάλωναν μεθαμφεταμίνη σε κάθε μορφή, ακόμα και σε σοκολατάκια! Έδιωχνε την κατάθλιψη, προκαλούσε ευφορία, απορροφούσε το στρες και, γενικότερα, «έπλαθε» μια ειδυλλιακή πραγματικότητα. Αλλά η μεθαμφεταμίνη είχε εισαχθεί και στη στρατιωτική βαθμίδα, με στόχο να κρατιούνται οι στρατιώτες ικανοί προς υπηρεσία, ακούραστοι και ατρόμητοι. Ο κεραυνοβόλος πόλεμος, η χιτλερική στρατηγική, βασίστηκε εξολοκλήρου στη μεθαμφεταμίνη.

 

Το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και ό,τι ακολούθησε στη διάρκειά του αποτελεί πλούσιο πεδίο μελέτης για ερευνητές κάθε είδους. Οι ιστορικοί δεν έχουν το μονοπώλιο σ’ αυτόν τον τομέα, καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία εμφανίστηκαν καταστάσεις που ανέτρεψαν δεδομένα τα οποία ίσχυαν σε άλλες εποχές πολέμου. Από την εμφάνιση ακραίων προσωπικοτήτων και την άτυπη θεοποίησή τους μέχρι το ρόλο της επιστήμης και της ιατρικής στην εκπλήρωση παράλογων σχεδίων με στόχο την ψυχική και σωματική εξόντωση ανθρώπων, οι διαφορετικές ερευνητικές θεματικές απασχολούν και, πάνω απ’ όλα, προβληματίζουν με στόχο όχι μόνο τη Mνήμη, αλλά τη μη επανάληψή τους. Σύμφωνα με τον πρώην κρατούμενο του Άουσβιτς, Πρίμο Λέβι: Συνέβη, άρα μπορεί να ξανασυμβεί.

Τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί εντόνως το ενδιαφέρον για το ρόλο των γιατρών την περίοδο του ναζισμού, και συγκεκριμένα για τον ρόλο που έπαιξαν στο μηχανισμό του Γ’ Ράιχ. Βιβλία, λογοτεχνικά και μη, όπως ο Κόκκινος Σταυρός της Μαρίας Γαβαλά και η Εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε του δημοσιογράφου Ολιβιέ Γκεζ, καθώς και ταινίες όπως η Ομίχλη τον Αύγουστο του Κάι Βέσελ έχουν φέρει σε επαφή το ελληνικό κοινό με μια οπτική που δεν είναι τόσο διαδεδομένη.

Σύμφωνα με τον καθηγητή ιατρικής φυσικής, Τζων Καλέφ-Εζρά, «ποτέ άλλοτε δεν έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο η επιστημονική κοινότητα, κυρίως η βιο-ιατρική, στην ιδεολογική χειραγώγηση και απανθρώπιση των μαζών, στην ενοχοποίηση των θυμάτων, στον εντοπισμό και στο διαχωρισμό τους, στην αφαίρεση από αυτά της ανθρώπινης υπόστασης και στη δολοφονία τους με μεθοδολογίες που η ίδια είχε αναπτύξει και συχνά επέβλεπε άμεσα τη χρήση τους». Σκοπός της παραδοσιακής ιατρικής ήταν να προσφέρει υγειονομική περίθαλψη σε όσους ήταν άρρωστοι. Με βάση την καθοδήγηση των αντιλήψεων του Χίτλερ η θεραπευτική ιατρική αντικαταστάθηκε με την προληπτική ιατρική, η ατομική υγιεινή συμπληρώθηκε με τη φυλετική υγιεινή και η υγεία του ατόμου αποτέλεσε εθνικό και πολιτικό ζήτημα για πρώτη φορά. Αυτή η μεταστροφή της ιατρικής με σκοπό να υπηρετήσει όχι μόνο τους αδύναμους αλλά και τους ισχυρούς υποστηρίχθηκε ένθερμα από τους γιατρούς (Αβραμίδου, 2004).

Είναι σοκαριστικό ότι ο δρόμος για τους θαλάμους αερίων σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από καθηγητές ιατρικής, οι οποίοι, μετά το τέλος του πολέμου, δεν διώχθηκαν και συνέχισαν να εργάζονται για τον επιστημονικό τους τομέα. Και όχι μόνο αυτό: μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, που υπάρχουν μέχρι και σήμερα, δοκίμαζαν την «αποτελεσματικότητα» προϊόντων τους σε κρατουμένους. Ο βουλευτής του Χίτλερ, Ρούντολφ Ες, είχε πει ότι «ο εθνικοσοσιαλισμός δεν είναι τίποτα άλλο από εφαρμοσμένη βιολογία». Πίστευε λάθος ή μήπως όχι;

Στο έγκλημα μέσω ουσιών

Πριν από τρία χρόνια κυκλοφόρησε ένα βιβλίο που δίχασε αρκετά την επιστημονική κοινότητα, αλλά ταυτόχρονα αναδείκνυε μια πτυχή της γερμανικής κοινωνίας την περίοδο του Γ’ Ράιχ που επιβεβαιώνει τον παραλογισμό ο οποίος κυριαρχούσε. Η  Χάννα Άρεντ έχει αναφέρει ότι ο ιδανικός υπήκοος του ολοκληρωτισμού δεν είναι ο πεπεισμένος ναζιστής, αλλά ο άνθρωπος για τον οποίο η διάκριση ανάμεσα στο γεγονός και στη μυθοπλασία (δηλαδή η πραγματικότητα της εμπειρίας), όπως η διάκριση ανάμεσα στο αληθές και στο ψευδές, δεν υφίστανται πλέον. Αν προχωρήσουμε παραπάνω το συλλογισμό του Καστοριάδη θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια κοινωνία όχι μόνο φαντασιακή, αλλά ψευδαισθητική ακόμη και παραισθητική (Beradt, 2015). Ο δημοσιογράφος Nόρμαν Όλερ, με το ερευνητικό του έργο Υπερδιέγερση. Τα ναρκωτικά στο Τρίτο Ράιχ, που μεταφράστηκε και στα ελληνικά, έρχεται να επιβεβαιώσει τους παραπάνω συλλογισμούς.

Παρ’ όλες τις αντιδράσεις που έχει προκαλέσει η κυκλοφορία της Υπερδιέγερσης εδώ και τρία χρόνια, αποτελεί ένα άξιο δείγμα ερευνητικής και αρχειακής δουλειάς που φώτισε μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας της κοινωνίας του Γ’ Ράιχ. Σε τέσσερα εκτενή κεφάλαια, ο Όλερ θα αναδείξει με λεπτομέρειες, πλούσια γραφή που ρέει, αρκετό εποπτικό υλικό, πολλή δόση ειρωνείας αλλά και χιούμορ μια πτυχή της ναζιστικής ζωής που σοκάρει. Φυσικά, σκοπός του βιβλίου δεν είναι να δικαιολογήσει τις πράξεις όσων συμμετείχαν στα έκτροπα του ναζισμού. Αντίθετα, στόχο έχει να προβληματίσει και να αναδείξει πόσο επικίνδυνη και μη υποφερτή ήταν η ζωή των ίδιων των Γερμανών υπό τον ναζιστικό ζυγό. Αναφέρει ενδεικτικά:

Τα ναζιστικά εγκλήματα δεν συνδέονται με τα ναρκωτικά. Τα ναρκωτικά μπορεί να χρησίμευσαν ώστε να αντεπεξέλθουν οι δράστες σε ορισμένες καταστάσεις, αλλά εφόσον δεν  είναι μέρος του σχεδιασμού των εγκλημάτων δεν μπορεί ν’ αποτελούν δικαιολογία. Οι στρατιώτες έρχονται πάντα σε δύσκολη θέση όταν παίρνουν διαταγές να εκτελέσουν συγκεκριμένες πράξεις. Γι’ αυτό και όσοι δίνουν τις εντολές, είναι συνυπεύθυνοι. Κατά τη γνώμη μου, όμως, ακόμα κι όταν ένας στρατιώτης απλά ακολουθεί διαταγές, έχει ευθύνη. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ίσως πιο εύκολο να διαπράττεις εγκλήματα υπό την επήρεια τοξικών ουσιών (και το αλκοόλ έπαιζε επίσης μεγάλο ρόλο), αλλά δεν δικαιολογεί αυτού του είδους τη συμπεριφορά.

Στο πρώτο κεφάλαιο «Μεθαμφεταμίνη, τα ναρκωτικά του λαού (1933-1938)» ο αναγνώστης εισάγεται στην ιατρική πραγματικότητα του 19ου αιώνα, στην οποία πρωτοστάτησε η Γερμανία ως χώρα παραγωγής ναρκωτικών ουσιών. Επιστήμη και οικονομία βάδιζαν πλάι πλάι, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Όλερ, και οι βάσεις για τις σύγχρονες  φαρμακοβιομηχανίες είχαν τεθεί ήδη πριν από την είσοδο του 20ού αιώνα. Είναι εντυπωσιακοί οι αριθμοί παραγωγής και εξαγωγής ουσιών. Ενδεικτικά, το 1928, στα φαρμακεία του Βερολίνου διακινήθηκαν με νόμιμες συνταγές 73 κιλά μορφίνη και ηρωίνη. Άλλα χρόνια, άλλα ήθη, θα πει κάποιος. Άλλωστε το τι συνέβη κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και όσα ζούσε η χώρα μετά την ήττα της στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μπορεί να τα συναντήσει κανείς ενδεικτικά στις γλαφυρές (ημι)λογοτεχνικές περιγραφές του Κρίστοφερ Ίσεργουντ ή του Έριχ Καίστνερ. Όμως η άνοδος των εθνικοσοσιαλιστών σήμανε την επιθυμία εξάλειψης του μιαρού παρελθόντος.

Η έννοια της εθνικής κοινότητας, πιστή στο δόγμα του Volkish, αποτέλεσε βασικό στόχο του ναζιστικού καθεστώτος. Η εθνική αναγέννηση ταυτίστηκε με την ηθική αναγέννηση. Αναγγέλθηκε μια νέα εποχή πειθαρχίας και ηθικής που στόχο είχε τον αγώνα ενάντια στον «ηθικό εκφυλισμό». Ταυτόχρονα, ένα άλλο όραμα έμπαινε σε εφαρμογή, που αφορούσε τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας στην οποία μόνο τα υγιή και ισχυρά άτομα θα μπορούσαν να επιβιώσουν. Το κόμμα του εθνικοσοσιαλισμού δεν προσπάθησε να κατασκευάσει ένα νέο σύστημα αξιών, ενίσχυσε απλώς τις υπάρχουσες αξίες και προκαταλήψεις και βασίστηκε σε διάφορα σκέλη της διανοητικής σκέψης του 19ου αιώνα, που περιλαμβάνουν τον μετασχηματισμό του κοινωνικού δαρβινισμού και του ευγονισμού σε «βιο-ιδεολογίες» του ναζισμού (Αβραμίδου, 2004). Έτσι ήδη από το 1933 όλοι οι γιατροί ήταν υποχρεωμένοι να υιοθετήσουν την αποκαλούμενη «Πολιτική Διαχείρισης της Υγείας». Προγράμματα ευθανασίας και στειρώσεων μπήκαν σε εφαρμογή και αρκετοί γιατροί ήταν πρόθυμοι να συμμετέχουν σ’ αυτά.

Μεθαμφεταμίνες

Τι απέγιναν όμως τα ναρκωτικά; Η ιδεολογία του εθνικοσοσιαλισμού θέλησε να απεμπολήσει τις ναρκωτικές ουσίες από το λεξιλόγιό της. Άλλωστε ο Νέος Άνθρωπος που ετοίμαζαν δεν τα είχε ανάγκη. Είχε όμως ανάγκη από «βιταμίνες» για να μπορέσει να αντeπεξέλθει σε όσα υποστήριζε η νέα γερμανική πραγματικότητα. Το Pervitin, ή αλλιώς «χάπι του ναι», ή και «ναρκωτικό του λαού» όπως το χαρακτήρισε ο Νόρμαν Όλερ στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Αθήνα (22/10/2018) για την παρουσίαση του βιβλίου, αποτέλεσε τη ναρκωτική ουσία-κλειδί του Γ’ Ράιχ. Από την απλή νοικοκυρά έως τον φαντάρο-πολεμιστή, οι πάντες κατανάλωναν μεθαμφεταμίνη σε κάθε μορφή, ακόμα και σε σοκολατάκια! Έδιωχνε την κατάθλιψη, προκαλούσε ευφορία, απορροφούσε το στρες και, γενικότερα, «έπλαθε» μια ειδυλλιακή πραγματικότητα.

Στο δεύτερο κεφάλαιο που αφορά την περίοδο 1939-1941, αναφέρεται ότι η βιομηχανία Temmler είδε την παραγωγή Pervitin να φτάνει σε δυσθεώρητα ποσοστά παραγγελιών! Και όλα αυτά από μόνο ένα φορέα: το στρατό! Ο Όλερ μελέτησε με μεγάλη προσοχή τα αρχεία της Βέρμαχτ στο Φράιμπουργκ. Όπως αναφέρει, εκατομμύρια νεκροί άφησαν πίσω τους εκατομμύρια φακέλους. Τόση γραφειοκρατία, τόση τάξη μέσα σ’ ένα παράλογο σύστημα. Η μεθαμφεταμίνη εισήχθη στη στρατιωτική βαθμίδα  μέσω ενός στρατιωτικού γιατρού, του Όττο Φον Ράνκε, ο οποίος διορίστηκε υπεύθυνος στο Ινστιτούτο Γενικής και Στρατιωτικής Φυσιολογίας. Αποστολή του ήταν να διατηρεί τους στρατιώτες ικανούς προς υπηρεσία και να «υποτάξει» την κόπωση αλλά και το φόβο. Η Γερμανία έμπαινε σε πολεμικούς ρυθμούς και επιδίωκε το ακατόρθωτο: να μηδενιστεί ο χρόνος προέλασης. Το Pervitin ήταν εκεί για να διώξει την κόπωση, την υπνηλία και ό,τι άλλο μπορεί να επιβάρυνε τους στρατιώτες. Ο αριθμός παραγγελίας 35.000.000 δισκίων Pervitin πριν από την εκστρατεία στη Γαλλία και την έναρξη του Blitzkrieg είναι αποκαλυπτικός. Κατά τον δόκτορα Πέτερ Στάινκαμπ, καθηγητή της ιστορίας της ιατρικής, «η μεθαμφεταμίνη κατηύθυνε τον κεραυνοβόλο πόλεμο. Για να μην πούμε ότι ο κεραυνοβόλος πόλεμος βασίστηκε εξολοκλήρου στη μεθαμφεταμίνη».

Καθώς όμως ο εθισμός στο Pervitin έπαιρνε εθνικές διαστάσεις, τι συνέβαινε στα ανώτερα κλιμάκια της ιεραρχίας του Γ’ Ράιχ; Ο Όλερ αφιερώνει ολόκληρο το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου του στον «ασθενή Α» και το γιατρό του, Τέο Μορέλ. Ομολογουμένως, είναι εντυπωσιακή η έρευνα γύρω από το αρχείο του προσωπικού γιατρού του Χίτλερ, το οποίο είναι διασκορπισμένο στο Κόμπλεντς, στο Μόναχο, αλλά και στην Ουάσινγκτον. Τα κατάλοιπα του Μορέλ είναι ένας τεράστιος χαώδης όγκος από σελίδες των μπλοκ συνταγών, γεμάτες ορνιθοσκαλίσματα, καρτέλες με κρυπτογραφημένες συντμήσεις, σημειωματάρια με δυσανάγνωστο γραφικό χαρακτήρα, ημερολόγια πυκνογραμμένα. Ο Όλερ αναλύει ενδελεχώς τις 885 μέρες από τις 1.349 που πέρασε ο Μορέλ μαζί με τον Χίτλερ. Εντυπωσιάζουν οι περιγραφές παροχής ουσιών και διεγερτικών κοκτέιλ στον ναζιστή ηγέτη προκειμένου να μπορέσει να αντεπεξέλθει στην πίεση του πολέμου. Ή μήπως και των πράξεών του;

Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι όλα όσα διέταξε τα έκανε υπό την επήρεια των ναρκωτικών; Σύμφωνα με τον συγγραφέα, όχι. Οι στόχοι και τα κίνητρα, η ιδεολογική παράνοια, δεν ήταν αποτέλεσμα των ναρκωτικών, αλλά ήταν καθορισμένα από πριν. Ο Χίτλερ δεν δολοφονούσε εξαιτίας κάποιας άνοιας, αντίθετα παρέμεινε υπεύθυνος των πράξεών του μέχρι το τέλος.

Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο, «Αίμα και ναρκωτικά», εστιάζει στην περίοδο 1944-1945. Λίγο πριν έρθει το τέλος, οι μαζικές ψυχωτικές παρενέργειες του Pervitin είναι εμφανείς σ’ ένα στρατό που έχει εγκλωβιστεί στον ψυχρό ρωσικό χειμώνα και δεν έχει πρόσβαση στο φάρμακο-ξυπνητήρι. Ωστόσο η παραγωγή και η διακίνησή του συνεχίζεται χωρίς κανέναν περιορισμό.

Στο τρέχον κεφάλαιο, ο αναγνώστης θα μάθει μια άγνωστη ιστορία που αφορά το πολεμικό ναυτικό του Γ’ Ράιχ και την χορήγηση του D IX, ενός ημισυνθετικού παραγώγου της μορφίνης, που είναι συνδυασμός Eukodal, κοκαΐνης, Pervitin και Dicodid,  συγγενεύει με την κωδεΐνη ως προς την επίδραση, αλλά είναι πολύ πιο ισχυρό. Καθώς όμως ο χρόνος πίεζε, το θαύμα που αναζητούσαν οι γερμανοί ειδικοί έπρεπε να δοκιμαστεί κάπου πριν να δοθεί στους ναύτες. Πού αλλού θα βρίσκονταν πειραματόζωα εκτός των στρατοπέδων συγκέντρωσης, στα οποία μεγάλες βιομηχανίες σε κάθε τομέα δοκίμαζαν τα προϊόντα τους πάνω στους εγκλείστους. Ενδεικτικά, ο Όλερ αναφέρει το Ζαξενχάουζεν ως τόπο δοκιμής και πειραματισμού ενός νέου φαρμάκου, κάνει μάλιστα λόγο για «ενοικίαση πειραματόζωων» προς χάρη του Ναυτικού. Στο Νταχάου, ο Κουρτ Πλέτνερ  δοκίμαζε «χημικές μεθόδους» για την εξουδετέρωση της βούλησης. Επεδίωκε πλύσεις εγκεφάλου που βασίζονταν σε πειράματα με βαρβιτουρικά, παράγωγα μορφίνης και μεσκαλίνη, που είχαν νωρίτερα διεξαχθεί στο Άουσβιτς από τον δόκτορα Μπρούνο Βέμπερ, διευθυντή του Ερευνητικού Κέντρου Υγιεινής και Βακτηριολογίας. Ο Πλέτνερ δεν τιμωρήθηκε ποτέ για τις πράξεις του, αλλά κρύφτηκε μέχρι το 1952 ως «κύριος Σμιτ» στη βόρεια Γερμανία. Το 1954, η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ τον ανακήρυξε έκτακτο καθηγητή.

Το βιβλίο περιλαμβάνει 15 σελίδες με βιβλιογραφικές αναφορές και αρχειακές πηγές. Όταν τελειώνει κανείς την ανάγνωσή του, εκτός από το σοκ που υπέστη, αναρωτιέται: ποια είναι τα όρια του καθενός και πόσο εύκολα μπορεί να ξεπεράσει τις διαχωριστικές γραμμές παραλογισμού-ανθρωπισμού; Ποιος ο ρόλος της επιστήμης σε αυτό; Η μόρφωση και ο ακαδημαϊσμός δεν εμπόδισε τους παραπάνω επιστήμονες να δείξουν τον χειρότερο εαυτό τους.

H επιστήμη υπηρετεί το έγκλημα

Επιδιώξαμε να ενσωματώσουμε στο ανά χείρας κείμενο την προσέγγιση ενός ειδικού σε σχετικά ζητήματα, του καθηγητή ιατρικής φυσικής Τζων Καλέφ-Εζρά, ο οποίος αναλύει και σχολιάζει ορισμένες συγγενείς θεματικές:

 

Εγκληματίες και μη γιατροί και η επιστροφή στην κανονικότητα: Την εποχή της ναζιστικής κυριαρχίας, οι θεραπευτές των αρρώστων έγιναν φύλακες της υγείας του γερμανικού λαού. Σχεδίασαν, οργάνωσαν και εφάρμοσαν  προγράμματα εφαρμοσμένης ευγονικής που «έστρωσαν» το δρόμο για την «εκκαθάριση» της Ευρώπης από αυτό που χαρακτήριζαν «σαβούρα της κοινωνίας». Μετέτρεψαν σε ιατρική διαδικασία τη δολοφονία  εκατομμυρίων ανδρών, γυναικών και παιδιών, με χρήση προηγμένων τεχνολογιών. Χρησιμοποίησαν ανθρώπους πιο άσχημα απ’ ό,τι τα πειραματόζωα στο πλαίσιο περίπου διακοσίων ιατρικών μελετών. Η συντριπτική πλειονότητα επιστημόνων που πρότειναν, σχεδίασαν, επέβλεψαν και, ενίοτε, συμμετείχαν άμεσα στο έγκλημα, συνέχισαν την καριέρα τους τόσο στις χώρες τους όσο και αλλού, π.χ. στις ΗΠΑ (Prof. Φον Χάαγκεν, Τ. Μπένζιγκερ, K. Πλότνερ). Η δικαιολογία του ψυχρού πολέμου χρησιμοποιήθηκε για να σκεπαστεί η συνενοχή από πολλούς. Από αυτούς που είχαν εκτεθεί έντονα δημόσια, ορισμένοι κρύφτηκαν. Κάποιοι αποκαλύφθηκαν τυχαία ή όταν  θεώρησαν ότι τα εγκλήματά τους είχαν ξεχαστεί. Από υψηλόβαθμους  γιατρούς-δολοφόνους ελάχιστοι δικάστηκαν, λίγοι αυτοκτόνησαν (Χανς Έππινγκερ, Άουγκουστ Χερτ, Καρλ Σνάιντερ). Οι περισσότεροι πέθαναν έχοντας ήσυχη τη συνείδησή τους, θεωρώντας ότι αυτό που έκαναν δεν ήταν λάθος. Παρέμεναν πεισμένοι ότι η απαλλαγή της ανθρωπότητας από τα «επικίνδυνα παράσιτα» ήταν σωστή και χρήσιμη για την ανθρωπότητα ή, τουλάχιστον, για το έθνος τους. Τρία παραδείγματα:

α) Ο διάσημος καθηγητής γυναικολογίας Καρλ Κλάουμπεργκ (1898-1957), που έκανε εξαναγκαστικές στειρώσεις σε εκατοντάδες εβραίες κρατούμενες στο Άουσβιτς και στο Ράβενσμπρουκ. Καταδικάσθηκε το 1948 από τους Σοβιετικούς, αλλά κατόπιν αιτήματος εκδόθηκε το 1953 στη Δυτική Γερμανία, όπου απελευθερώθηκε. Στη συνέχεια εργάστηκε στη Δυτική Γερμανία ως ιδιώτης γιατρός (στην ιατρική κάρτα έγραφε ότι υπηρέτησε στο Άουσβιτς). Κάποια στιγμή, αναγνωρίστηκε από εβραϊκές οργανώσεις, από κείμενο που δημοσίευσε σε εφημερίδα με το όνομά του. Έπειτα από 30 καταγγελίες θυμάτων, οι γερμανικές αρχές αναγκάσθηκαν να του απαγγείλουν κατηγορίες το 1955. Πέθανε έπειτα από δυο χρόνια από καρδιακή ανακοπή, χωρίς να δικαστεί.

β) Ο  γιατρός Χορστ Σούμαν (1906-1983), που έκανε εκατοντάδες στειρώσεις σε κρατούμενους και σε κρατούμενες στο ‘Άουσβιτς κυρίως με ακτίνες Χ, συνελήφθη από τους Αμερικανούς αλλά δεν του απαγγέλθηκαν κατηγορίες. Αναγνωρίστηκε τυχαία στη Γερμανία το 1951, όταν έκανε αίτηση οπλοκατοχής. Διέφυγε και εργάστηκε σε διάφορες χώρες ως γιατρός. Ύστερα από 15 χρόνια εντοπίστηκε και εκδόθηκε στη Γερμανία. Αν και το 1970 καταδικάστηκε, απελευθερώθηκε για λόγους υγείας τον Ιανουάριο του 1972. Οι λόγοι υγείας δεν αποδείχτηκαν τόσο σοβαροί, με αποτέλεσμα να πεθάνει μετά από 13 χρόνια.

γ)  Ο μέντορας του Μένγκελε και ένας από τους παγκοσμίως διασημότερους καθηγητές ευγονικής (γενετικής), ο ‘Οτμαρ φον Φερσούερ, όταν αντιλήφθηκε ότι πλησίαζαν οι Σοβιετικοί, μετακινήθηκε δυτικά για μην τον συλλάβουν. Τον συνέλαβαν οι Αμερικανοί οι οποίοι τον χαρακτήρισαν «απλό συνεργάτη των ναζί, που μεταμελήθηκε». Μεταπολεμικά διορίσθηκε καθηγητής γενετικής στο Πανεπιστήμιο του Mύνστερ, του δόθηκε δηλαδή το μεγαλύτερο εργαστήριο γενετικής της Δυτικής Γερμανίας. Συνέχισε το ερευνητικό του έργο, δημοσιεύοντας, εκτός των άλλων, εργασίες με βάση υλικό που είχε συγκεντρώσει ο Μένγκελε, χωρίς να αναφέρει το όνομα του συνεργάτη του. Στα άρθρα που γράφτηκαν στη μνήμη του μετά το θάνατό του, το 1969, «τυχαία» ξεχάστηκε το ναζιστικό του παρελθόν.

Υπήρξαν όμως ορισμένοι άριοι γερμανοί ιατροί, λίγοι, που δεν πρόδωσαν την  ιδιότητα του ιατρού και του πανεπιστημιακού δασκάλου και αντιστάθηκαν στη ναζιστική θηριωδία, όπως οι καθηγητές Καρλ Μπονχόφφερ, Όσβαλντ Μπούμκε, Γκόττφριντ Έβαλντ και Χανς Κρόυτζφελντ. Το καθεστώς δεν τους τιμώρησε για την άρνησή τους.

Το ιατρικό λειτούργημα, πάντως, τιμήθηκε σχεδόν από όλους τους κρατούμενους γιατρούς στα ναζιστικά στρατόπεδα και τα γκέτο. Δυο παραδείγματα: α) Η δράση των παιδιάτρων Κρέβελντ, Γκόλντσμτ και Μπλάντυ-Ζβάιγκερ σε διάφορα ναζιστικά στρατόπεδα και β) Η οργάνωση ιατρικής εκπαίδευσης και έρευνας  στο γκέτο της Βαρσοβίας, κυρίως στην Ιατρική Σχολή που ιδρύθηκε εκεί τότε και λειτούργησε  από τον Μάιο του 1941 ώς το καλοκαίρι του 1942, αξιοποιώντας το νοσοκομείο Czyte, που ήταν μέσα στο γκέτο και προπολεμικά διέθετε περί τα 1.500 κρεβάτια. Σχεδόν όλοι οι καθηγητές της σχολής δολοφονήθηκαν από τους ναζί.

Αποναζιστικοποίηση της γερμανικής επιστήμης και της ιατρικής ειδικότερα: Έρευνα διάρκειας επτά ετών σχετική με τη δραστηριότητα του Γερμανικού Ιδρύματος Έρευνας (Deutsche Forchungsgemeinschaft) έδειξε ότι, υπό την καθοδήγησή του, γερμανοί επιστήμονες χρησιμοποίησαν το καθεστώς για να αποκτήσουν την ελευθερία και τα μέσα να κάνουν πειράματα που συνεπάγονταν το θάνατο. Παρ’ όλα αυτά, το εν  λόγω Ίδρυμα, που ήλεγχε την επιστημονική κοινότητα της χώρας, ήταν στελεχωμένο μεταπολεμικά με τα ίδια άτομα ή τους μαθητές τους.

Ο ρόλος των ναρκωτικών και ο γερμανικός λαός: Το ναζιστικό καθεστώς σε πολλές περιπτώσεις έκανε χρήση αναβολικών ουσιών (π.χ.  μεθαμφεταμίνες, με το εμπορικό όνομα Pervitin) για βελτίωση της σωματικής απόδοσης, κυρίως στρατιωτών στο σοβιετικό μέτωπο (κάποιες είχαν και εθιστική δράση). Το αφήγημα περί ναρκωτικών δεν μπορεί να αποσείσει τις ευθύνες του γερμανικού λαού  για το έγκλημα: ενώ οι περισσότεροι ήξεραν ό,τι γινόταν, στην συντριπτική του πλειονότητα υποκρίνονταν ότι το αγνοούσαν. Αν θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για «νάρκωση» των μαζών, αυτή δεν πρέπει να συσχετιστεί με χημικές ουσίες αλλά με τη χρήση προπαγάνδας, βάσει υποδείξεων εξειδικευμένων επιστημόνων και ιατρών.

Ιατρική, ηθική και έγκλημα: Η προναζιστική Γερμανία και η Αυστρία είχαν τα σκήπτρα στους περισσότερους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας (π.χ. το 50% των βραβείων Νόμπελ επιστημών πριν από το 1933).  Ήταν πιθανόν οι πιο προηγμένες χώρες στον κόσμο στην κλινική ιατρική και στις βασικές βιοϊατρικές επιστήμες. Επιπλέον, η Γερμανία πρωτοστατούσε στα θέματα ιατρικής ηθικής και στην προάσπιση των δικαιωμάτων του ασθενούς. Παρ’ όλα αυτά, η μεγαλύτερη παρεκτροπή της ιατρικής από τις ηθικές αρχές έγινε εκεί, όταν το πάντρεμα του επιστημονικού ρατσισμού με το οικονομικό κέρδος μετέτρεψαν τον «μέσο γιατρό» από θεματοφύλακα της υγείας του ατόμου σε «γιατρό» ορισμένου τμήματος της κοινωνίας. Το ναζιστικό έγκλημα έγινε με την εθελοντική συμμετοχή της βιοϊατρικής κοινότητας, που στη συντριπτική της πλειονότητα όχι μόνο ενσωματώθηκε στο σύστημα αλλά, σε πολλές περιπτώσεις, το ποδηγέτησε και  το κατηύθυνε σε ακραίες πρακτικές, συνδιαμορφώνοντας το σχετικό νομικό του σύστημα.

Η επιστήμη από τη φύση  της στοχεύει στο καλό της ανθρωπότητας. Όμως, η αγαστή συνεργασία της επιστημονικής κοινότητας με φασιστικά – ρατσιστικά καθεστώτα,  μπορεί να οδηγήσει στη διάπραξη πελώριων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι το έγκλημα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στα μέσα του 20ού αιώνα με πρωτομάστορα την τότε πιο προηγμένη επιστημονικά και τεχνολογικά χώρα του κόσμου.

Η εποχή της ναζιστικής κυριαρχίας στην ηπειρωτική Ευρώπη, δείχνει ότι μπορεί να γίνει στο μέλλον κάτι παρόμοιο, ίσως ενάντια σε άλλες ομάδες ανθρώπων. Η ύπαρξη κατάλληλου νομικού πλαισίου δεν αρκεί για την αποφυγή ακόμα και πελώριων εγκλημάτων, όπως έδειξε ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος (π.χ. η γενοκτονία των 2/3 των Ευρωπαίων Εβραίων από τους ναζί και τους ντόπιους συνεργάτες τους σε διάστημα μικρότερο από 3 χρόνια, η δολοφονία εκατομμυρίων αμάχων στη Σοβιετική Ένωση από επιστημονικά προσχεδιασμένη έλλειψη τροφής και φαρμάκων, η χρήση βιοχημικών όπλων κατά αμάχων στην Ανατολική Ασία από τους Ιάπωνες, η χρήση πυρηνικών όπλων σε μη στρατιωτικούς στόχους στην Ιαπωνία). Το πώς θα χρησιμοποιηθούν τα επιστημονικά ευρήματα στις δημοκρατικές κοινωνίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους πολίτες, δηλαδή από τον καθένα μας. Η πολιτική εγρήγορση και η δράση είναι υποχρέωση όλων. Απαιτείται όλοι μας να αποκτήσουμε αντισώματα ενάντια σε κάθε μορφή ρατσισμού και φόβου ενάντια σε όποιον διαφέρει σε κάτι σε σχέση με τους πολλούς γύρω του. Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε την εμπειρία που αποκτήθηκε την εποχή της ναζιστικής κυριαρχίας στην ηπειρωτική Ευρώπη για να μη συμβεί στο μέλλον κάτι παρόμοιο ενάντια σε κάποια ομάδα ανθρώπων, όποια και αν είναι. Αν αδιαφορούμε για τα δεινά του διπλανού μας, είναι θέμα χρόνου πότε θα έρθει η δική μας σειρά.

 

ΒΙΒΛΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΕΥΣΑΝ ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Norman Ohler, Υπερδιέγερση. Τα ναρκωτικά στο Γ’ Ράιχ, μετάφραση: Χρήστος Κοκκολάτος – Βασίλης Τσαλής, Μεταίχμιο, Αθήνα 2018

Norman Ohler, “I had an intimate knowledge of Hitler’s drug habit that no one else possessed”, The Guardian, 2/5/2017. Και στην ιστοσελίδα της εφημερίδας

Charlotte Beradt, Τα όνειρα στο Γ’ Ράιχ, μετάφραση: Γιάννης Καλιφατίδης, Άγρα, 2015

Richard J. Evans, Το Γ’ Ράιχ στην εξουσία, μετάφραση: Κώστας Αντύπας, Αλεξάνδρεια, 2014

Συνέντευξη του Norman Ohler: Αθήνα 2018, παγκόσμια πρωτεύουσα του βιβλίου: https://athens2018.gr/2018/10/12/o-%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82-%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%B5%CF%85%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%BF%CF%82-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%AC%CF%86%CE%BF%CF%82/

Αγγελική Αβραμίδου, Επιστημονικές και πολιτισμικές κατασκευές της ομοφυλοφιλίας στο πλαίσιο της Ναζιστικής Ιατρικής: Ευγονισμός, Κοινωνική Υγιεινή, Ιατρικοποίηση Ομοφυλοφιλίας, μεταπτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 2004

Τζων Καλέφ-Εζρά, αδημοσίευτη εισήγηση ΕΗΜ 8/12/2014, Ιατρική την εποχή του Γ’ Ράιχ

Nick Paumgarten, “The Writer Who Uncovered the Nazis’ Drug Use”, The New Yorker, 20/3/2017, https://www.newyorker.com/magazine/2017/03/20/the-writer-who-uncovered-the-nazis-drug-use

Stav Ziv, “The Story Behind Norman Ohler’s Drug-Centric Nazi History”, Newsweek, 3/8/2017 https://www.newsweek.com/story-behind-norman-ohlers-drug-heavy-nazi-history-565025